Hợp đồng lao động và những vướng mắc trong việc giải quyết các vụ án lao động

 HÔÏP ÑOÀNG LAO ÑOÄNG vaø NHÖÕNG VÖÔÙNG MAÉC trong vieäc giaûi quyeát caùc vuï aùn LAO ÑOÄNG

Caùc vuï aùn lao ñoäng laø moät loaïi aùn môùi ñoái vôùi Toøa aùn, trong quùa trình giaûi quyeát caùc vuï aùn lao ñoäng ñaõ phaùt sinh nhöõng vöôùng maéc veà toá tuïng vaø ñöôøng loái khi aùp duïng Boä luaät lao ñoäng. Do ñoù, Toøa Lao ñoäng Toøa aùn nhaân daân Thaønh phoá Hoà Chí Minh xaây döïng chuyeân ñeà neâu leân moät soá vaán ñeà phaùp lyù veà hôïp ñoàng lao ñoäng vaø nhöõng vöôùng maéc trong vieäc giaûi quyeát caùc vuï aùn lao ñoäng ñeå chuùng ta cuøng trao ñoåi, thaûo luaän nhaèm coù söï nhaän thöùc vaø aùp duïng ñuùng ñaén caùc quy ñònh phaùp luaät trong xeùt xöû vaø giaûi quyeát caùc vuï aùn lao ñoäng.

I-/ MOÄT SOÁ VAÁN ÑEÀ VEÀ HÔÏP ÑOÀNG LAO ÑOÄNG :

1/ Khaùi nieäm hôïp ñoàng lao ñoäng :

Ñieàu 26 Boä luaät lao ñoäng quy ñònh hôïp ñoàng lao ñoäng laø moät vaên baûn phaùp lyù (trong tröôøng hôïp kyù keát baèng vaên baûn), laø söï kieän phaùp ly (trong tröôøng hôïp hôïp ñoàng lao ñoäng thoûa thuaän baèng mieäng), ghi nhaän söï thoûa thuaän giöõa ngöôøi lao ñoäng vôùi ngöôøi söû duïng lao ñoäng veà vieäc laøm, tieàn löông, tieàn coâng, ñieàu kieän lao ñoäng, quyeàn vaø nghóa vuï cuûa moãi beân trong quan heä lao ñoäng.

Noäi dung chuû yeáu cuûa hôïp ñoàng lao ñoäng theo khoaûn 1 Ñieàu 29 qui ñònh phaûi coù nhöõng noäi dung chuû yeáu sau ñaây : Coâng vieäc phaûi laøm, thôøi giôø laøm vieäc, thôøi giôø nghæ ngôi, tieàn löông, ñòa ñieåm laøm vieäc, thôøi haïn hôïp ñoàng, ñieàu kieän veà an toaøn lao ñoäng, veä sinh lao ñoäng vaø baûo hieåm xaõ hoäi ñoái vôùi ngöôøi lao ñoäng.

Tuy nhieân, treân thöïc teá giaûi quyeát caùc tranh chaáp veà hôïp ñoàng lao ñoäng thì coù nhöõng vieäc maø quan heä giöõa caùc beân xuaát phaùt töø quan heä lao ñoäng nhöng do thoûa thuaän baèng mieäng neân noäi dung thoûa thuaän raát ñôn giaûn maø khoâng ñaày ñuû caùc noäi dung nhö khoaûn 1 Ñieàu 29 Boä luaät lao ñoäng ñaõ qui ñònh neân coøn coù yù kieán khaùc nhau veà thaåm quyeàn vaø thuû tuïc giaûi quyeát taïi toøa aùn: tranh chaáp lao ñoäng hay daân söï.

2/ Loaïi hôïp ñoàng :

 Ñieàu 27 Boä luaät lao ñoäng qui ñònh coù 3 loaïi hôïp ñoàng : hôïp ñoàng lao ñoäng khoâng xaùc ñònh thôøi haïn, hôïp ñoàng lao ñoäng xaùc ñònh thôøi haïn töø 01 ñeán 03 naêm vaø hôïp ñoàng lao ñoäng theo muøa vuï hoaëc theo moät coâng vieäc nhaát ñònh maø thôøi haïn döôùi moät naêm.

Ñoái vôùi hôïp ñoàng khoâng xaùc ñònh thôøi haïn, trong thöïc tieãn xeùt xöû, coù nhieàu caùch hieåu khaùc nhau, vieäc aùp duïng phaùp luaät cuõng coù nhieàu vöôùng maéc, coù quan ñieåm cho raèng ñaây laø hôïp ñoàng lao ñoäng laâu daøi, gaén keát giöõa ngöôøi lao ñoäng vaø ngöôøi söû duïng lao ñoäng suoát quùa trình toàn taïi cuûa doanh nghieäp, tröø tröôøng hôïp doanh nghieäp phaù saûn hoaëc giaûi theå. Cuõng coù quan ñieåm cho raèng hôïp ñoàng naøy ñöôïc chaám döùt khi ngöôøi lao ñoäng heát tuoåi lao ñoäng.

Ví duï :

- Xí nghieäp A ra quyeát ñònh ñôn phöông chaám döùt hôïp ñoàng lao ñoäng vôùi oâng B vaøo ngaøy oâng B troøn 60 tuoåi (ñeán luùc tuoåi höu trí), oâng B khôûi kieän yeâu caàu ñöôïc tieáp tuïc laøm vieäc vì hôïp ñoàng Xí nghieäp A ñaõ kyù vôùi oâng laø khoâng xaùc ñònh thôøi haïn. Yeâu caàu cuûa oâng A coù ñuùng phaùp luaät khoâng ?

- Tröôøng hôïp moät soá coâng nhaân vieân chöùc thuoäc bieân cheá cuûa Nhaø nöôùc tröôùc ñaây nay chuyeån sang kyù hôïp ñoàng lao ñoäng thì theo qui ñònh taïi Ñieàu 12 Nghò ñònh 198/CP phaûi kyù hôïp ñoàng lao ñoäng khoâng xaùc ñònh thôøi haïn. Nhöng tröôøng hôïp doanh nghieäp ñoù lieân doanh vôùi nöôùc ngoaøi trong thôøi haïn 20 naêm thì vieäc kyù keát hôïp ñoàng lao ñoäng xaùc ñònh thôøi haïn nhö theá naøo laø ñuùng phaùp luaät.

- Tröôøng hôïp ngöôøi lao ñoäng bò ñôn phöông chaám döùt hôïp ñoàng lao ñoäng traùi phaùp luaät nhöng ngöôøi lao ñoäng khoâng muoán trôû laïi laøm vieäc thì vieäc boài thöôøng tieàn töông öùng vôùi tieàn löông trong nhöõng ngaøy khoâng ñöôïc laøm vieäc theo Ñieàu 41 Boä luaät lao ñoäng ñöôïc tính ñeán luùc naøo laø ñuùng.

Theo chuùng toâi caàn hieåu nhö sau:

- Tröôøng hôïp ngöôøi lao ñoäng ñaõ ñöôïc kyù hôïp ñoàng lao ñoäng khoâng xaùc ñònh thôøi haïn nhöng sau ñoù ñaõ kyù laïi hôïp ñoàng lao ñoäng coù thôøi haïn, ñeán khi heát haïn hôïp ñoàng lao ñoäng, ngöôøi söû duïng ra quyeát ñònh chaám döùt hôïp ñoàng lao ñoäng vì ñaõ heát haïn, neáu phaùt sinh tranh chaáp veà vieäc chaám döùt hôïp ñoàng lao ñoäng thì caàn xem xeùt neáu vieäc kyù laïi hôïp ñoàng lao ñoäng coù thôøi haïn ñöôïc ngöôøi lao ñoäng töï nguyeän chaáp nhaän thì vieäc ngöôøi söû duïng lao ñoäng chaám döùt hôïp ñoàng lao ñoäng laø ñuùng (ñöôïc höôùng daãn taïi baùo caùo coâng taùc ngaønh Toøa aùn naêm 2000 cuûa Toøa aùn nhaân daân Toái cao).

- Khoaûn 2 Ñieàu 27 Boä luaät lao ñoäng qui ñònh khoâng ñöôïc giao keát hôïp ñoàng lao ñoäng theo muøa vuï hoaëc theo moät coâng vieäc nhaát ñònh maø thôøi haïn döôùi moät naêm ñeå laøm nhöõng coâng vieäc coù tính chaát thöôøng xuyeân töø moät naêm trôû leân, tröø tröôøng hôïp phaûi taïm thôøi thay theá ngöôøi lao ñoäng ñi laøm nghóa vuï quaân söï, nghæ theo cheá ñoä thai saûn hoaëc nghæ vieäc coù tính chaát taïm thôøi khaùc.

Trong thöïc tieãn coù vieäc tranh chaáp cuûa ngöôøi lao ñoäng veà vieäc bò ngöôøi söû duïng lao ñoäng kyù hôïp ñoàng lao ñoäng coù thôøi haïn döôùi moät naêm ñoái vôùi coâng vieäc coù tính chaát thöôøng xuyeân.

Ví duï : OÂng A ñöôïc moät toøa soaïn baùo kyù hôïp ñoàng lao ñoäng trong 06 thaùng vôùi coâng vieäc laø phoùng vieân. Heát haïn toøa soaïn ra quyeát ñònh chaám döùt hôïp ñoàng lao ñoäng. OÂng A yeâu caàu ñöôïc kyù laïi hôïp ñoàng coù thôøi haïn töø 01 ñeán 03 naêm vì coâng vieäc cuûa oâng laø coâng vieäc coù tính chaát thöôøng xuyeân. Yeâu caàu cuûa oâng A coù ñöôïc chaáp nhaän hay khoâng ?

Ñeå giaûi quyeát tranh chaáp naøy, chuùng ta phaûi hieåu ñuùng tinh thaàn cuûa khoaûn 2 Ñieàu 27: “coâng vieäc coù tính chaát thöôøng xuyeân töø moät naêm trôû leân” laø nhöõng coâng vieäc nhö theá naøo?...

3/ Chuû theå cuûa hôïp ñoàng lao ñoäng :

Theo Ñieàu 30 Boä luaät lao ñoäng qui ñònh chuû theå cuûa hôïp ñoàng lao ñoäng goàm :

+ Ngöôøi söû duïng lao ñoäng coù theå laø ngöôøi söû duïng lao ñoäng tröïc tieáp, coù theå laø ngöôøi söû duïng lao ñoäng caáp treân cuûa ngöôøi söû duïng lao ñoäng tröïc tieáp tuøy theo qui ñònh cuûa ñieàu leä doanh nghieäp.

+ Ngöôøi ñöôïc söû duïng lao ñoäng uûy quyeàn hôïp phaùp.

+ Ngöôøi lao ñoäng coù theå tröïc tieáp kyùkeát, hoaëc moät nhoùm ngöôøi lao ñoäng uûy quyeàn hôïp phaùp cho moät ngöôøi ñaïi dieän kyù keát (trong tröôøng hôïp naøy hôïp ñoàng coù hieäu löïc nhö kyù keát vôùi töøng ngöôøi.

Trong thöïc tieãn xeùt xöû coù moät soá tröôøng hôïp vöôùng maéc nhö :

a) Chuyeån tieáp hôïp ñoàng

Ví duï 1 : Gaàn heát haïn hôïp ñoàng lao ñoäng laàn thöù 1 ngöôøi söû duïng lao ñoäng ñaõ döï thaûo hôïp ñoàng lao ñoäng laàn thöù 2 theo maãu in saün ñöa cho ngöôøi lao ñoäng kyù, coøn ngöôøi söû duïng lao ñoäng chöa kyù. Chöa heát haïn hôïp ñoàng lao ñoäng thöù hai, ngöôøi söû duïng lao ñoäng thoâng baùo chaám döùt hôïp ñoàng lao ñoäng vôùi ngöôøi lao ñoäng. Ngöôøi lao ñoäng yeâu caàu ñöôïc trôû laïi laøm vieäc cho ñeán khi heát haïn hôïp ñoàng neáu khoâng thì ngöôøi söû duïng lao ñoäng phaûi boài thöôøng thôøi haïn coøn laïi cuûa hôïp ñoàng. Ngöôøi söû duïng lao ñoäng cho raèng hôïp ñoàng lao ñoäng chöa ñöôïc ngöôøi söû duïng lao ñoäng kyù neân khoâng caên cöù vaøo hôïp ñoàng ñoù ñeå giaûi quyeát.

Ñeå giaûi quyeát vuï aùn, chuùng tra phaûi ....

b) Uyû quyeàn kyù hôïp ñoàng lao ñoäng

Ví duï: Giaùm ñoác nhaø maùy tröïc thuoäc Coâng ty A kyù hôïp ñoàng lao ñoäng vôùi anh B trong thôøi haïn 01 naêm, töø 01/01/2000 ñeán 31/12/2000 nhöng khoâng coù vaên baûn uûy quyeàn cuûa Giaùm ñoác Coâng ty A, heát haïn hôïp ñoàng lao ñoäng, nhaø maùy vaãn tieáp tuïc söû duïng anh B nhöng khoâng taùi kyù hôïp ñoàng lao ñoäng. Ñeán 31/12/2001 Giaùm ñoác nhaø maùy ra quyeát ñònh chaám döùt hôïp ñoàng lao ñoäng vôùi anh B. Caùc quyeàn lôïi cuûa anh B buoäc ai thanh toaùn ? Thanh toaùn ñeán luùc naøo ?

Tröôøng hôïp neâu treân, ngöôøi kyù keát hôïp ñoàng lao ñoäng vôùi ngöôøi lao ñoäng khoâng ñöôïc ngöôøi söû duïng lao ñoäng coù vaên baûn uûy quyeàn hôïp phaùp, sau khi heát haïn khoâng kyù tieáp hôïp ñoàng lao ñoäng, khi xaûy ra tranh chaáp thì giaûi quyeát caùc quyeàn lôïi ngöôøi lao ñoäng phaûi .....

4/ Thay ñoåi noäi dung hôïp ñoàng lao ñoäng :

Trong quùa trình thöïc hieän hôïp ñoàng lao ñoäng, do nhu caàu saûn xuaát, coâng taùc, do hoaøn caûnh gia ñình hoaëc do nguyeän voïng caù nhaân cuûa ngöôøi lao ñoäng, ngöôøi lao ñoäng vaø ngöôøi söû duïng ñeàu coù quyeàn thay ñoåi noäi dung hôïp ñoàng lao ñoäng ñaõ kyù keát, nhöng phaûi tuaân thuû nhöõng qui ñònh cuûa phaùp luaät lao ñoäng vaø phaûi tuaân theo moät trình töï do phaùp luaät qui ñònh. Ñieàu 33 Boä luaät lao ñoäng qui ñònh “Hôïp ñoàng lao ñoäng coù hieäu löïc töø ngaøy giao keát hoaëc do hai beân thoûa thuaän. Trong quùa trình thöïc hieän hôïp ñoàng lao ñoäng neáu beân naøo coù yeâu caàu thay ñoåi noäi dung hôïp ñoàng lao ñoäng thì phaûi baùo cho beân kia bieát tröôùc ít nhaát 03 ngaøy. Vieäc thay ñoåi noäi dung hôïp ñoàng lao ñoäng coù theå ñöôïc tieán haønh baèng caùch söûa ñoåi, boå sung hôïp ñoàng lao ñoäng ñaõ giao keát hoaëc giao keát hôïp ñoàng lao ñoäng môùi”.

Khoaûn 2 Ñieàu 6 Nghò ñònh 198/CP ngaøy 31/12/1994 cuûa chp qui ñònh “Trong quùa trình thöïc hieän hôïp ñoàng lao ñoäng neáu moät beân coù yeâu caàu thay ñoåi noäi dung hôïp ñoàng maø beân kia khoâng chaáp thuaän thì hôïp ñoàng lao ñoäng ñaõ giao keát tieáp tuïc ñöôïc thöïc hieän hoaëc hai beân cuõng coù theå chaám döùt hôïp ñoàng lao ñoäng theo qui ñònh taïi caùc Ñieàu 37, 38 cuûa Boä luaät lao ñoäng”.

Trong thöïc tieãn giaûi quyeát, coù caùc tröôøng hôïp tranh chaáp veà loaïi naøy maø quan ñieåm chöa thoáng nhaát veà ñöôøng loái.

Ví duï 1 : OÂng A ñöôïc kyù hôïp ñoàng lao ñoäng khoâng xaùc ñònh thôøi haïn, chöùc vuï tröôûng phoøng, oâng A coù ñôn xin töø chöùc, Coâng ty ra quyeát ñònh chaáp nhaän vieäc oâng A töø chöùc vaø ra moät quyeát ñònh thöù hai ñieàu ñoäng oâng A laøm coâng nhaân ôû moät boä phaän khaùc, oâng A khoâng ñoàng yù laøm coâng vieäc theo quyeát ñònh cuûa Coâng ty. Coâng ty ñaõ ra quyeát ñònh chaám döùt hôïp ñoàng lao ñoäng theo khoaûn 2 Ñieàu 6 Nghò ñònh 198/CP. Quyeát ñònh cuûa Coâng ty ñuùng hay sai.

Ví duï 2 : OÂng A laø baûo thuoäc bieân cheá Nhaø nöôùc, khi Coâng ty thöïc hieän qui ñònh phaûi chuyeån sang kyù hôïp ñoàng lao ñoäng ñoái vôùi coâng nhaân vieân chöùc cuûa Coâng ty thì giöõa oâng A vaø Coâng ty khoâng thoûa thuaän ñöôïc thôøi giôø laøm vieäc ban ñeâm. OÂng A cho raèng Coâng ty buoäc phaûi tröïc ñeâm toång coäng 12 giôø/ ñeâm nhöng vaãn tính baèng ca tröïc cuûa 08 giôø laø khoâng hôïp lyù neân oâng A chöa chòu kyù hôïp ñoàng lao ñoäng, Coâng ty ra quyeát ñònh chaám döùt hôïp ñoàng lao ñoäng ñoái vôùi oâng A vôùi lyù do sau nhieàu laàn thöông löôïng vôùi oâng A nhöng khoâng thoáng nhaát ñöôïc ñieàu khoaûn veà thôøi gian laøm vieäc vaø oâng A khoâng chòu kyù hôïp ñoàng lao ñoäng. Quyeát ñònh cuûa Coâng ty laø ñuùng hay sai ?

Ví duï 3 : Doanh nghieäp Nhaø nöôùc ñöôïc coå phaàn hoùa, theo qui ñònh taõi Nghò ñònh soá 41 thì phaûi söû duïng tieáp tuïc toaøn boä ngöôøi lao ñoäng, nhöng veà thôøi haïn hôïp ñoàng, möùc löông vaø coâng vieäc thì ngöôøi söû duïng lao ñoäng môùi coù ñöôïc quyeàn ñieàu chænh hay khoâng ? Ngöôøi lao ñoäng vaãn yeâu caàu phaûi kyù tieáp hôïp ñoàng vôùi noäi dung nhö hôïp ñoàng lao ñoäng cuõ thì coù ñuùng khoâng ?

Caùc tröôøng hôïp neâu treân phaûi .............

5/ Chaám döùt hôïp ñoàng lao ñoäng :

- Ñieàu 36 Boä luaät lao ñoäng qui ñònh hôïp ñoàng lao ñoäng ñöôïc chaám döùt trong nhöõng tröôøng hôïp sau :

+ Heát haïn hôïp ñoàng.

+ Ñaõ hoaøn thaønh coâng vieäc theo hôïp ñoàng.

+ Hai beân thoûa thuaän chaám döùt hôïp ñoàng.

+ Ngöôøi lao ñoäng bò keát aùn tuø giam hoaëc bò caám laøm coâng vieäc cuõ theo quyeát ñònh cuûa Toøa aùn.

+ Ngöôøi lao ñoäng cheát, maát tích theo tuyeân boá cuûa Toøa aùn.

- Ñieàu 37 Boä luaät lao ñoäng qui ñònh nhöõng tröôøng hôïp ngöôøi lao ñoäng laøm vieäc theo hôïp ñoàng lao ñoäng khoâng xaùc ñònh thôøi haïn, hôïp ñoàng lao ñoäng xaùc ñònh thôøi haïn, töø 01 ñeán 03 naêm, theo muøa vuï hoaëc theo moät coâng vieäc nhaát ñònh coù quyeàn ñôn phöông chaám döùt hôïp ñoàng lao ñoäng tröôùc thôøi haïn.

- Ñieàu 38 Boä luaät lao ñoäng qui ñònh nhöõng tröôøng hôïp ngöôøi söû duïng lao ñoäng coù quyeàn ñôn phöông chaám döùt hôïp ñoàng lao ñoäng.

- Thöïc tieãn giaûi quyeát loaïi tranh chaáp naøy ñaõ coù moät soá tröôøng hôïp vöôùng maéc, ñöôøng loái giaûi quyeát chöa thoáng nhaát coøn coù quan ñieåm khaùc nhau.

+ Tröôøng hôïp thöù nhaát : Ngöôøi lao ñoäng ñöôïc kyù hôïp ñoàng lao ñoäng khoâng xaùc ñònh thôøi haïn. Ñeán ngaøy ngöôøi lao ñoäng saép ñuû tuoåi höu, ngöôøi söû duïng ñaõ ra thoâng baùo seõ chaám döùt hôïp ñoàng lao ñoäng vôùi ngöôøi lao ñoäng vì ñeán tuoåi höu. Ngöôøi lao ñoäng yeâu caàu ñöôïc tieáp tuïc laøm vieäc. Neáu caên cöù vaøo Ñieàu 36 Boä luaät lao ñoäng thì ngöôøi söû duïng lao ñoäng coù quyeàn ñôn phöông chaám döùt hôïp ñoàng lao ñoäng khoâng ?

+ Tröôøng hôïp thöù hai : Ñieåm 1 khoaûn 1 Ñieàu 38 Boä luaät lao ñoäng qui ñònh ngöôøi söû duïng lao ñoäng coù quyeàn ñôn phöông chaám döùt hôïp ñoàng lao ñoäng khi ngöôøi lao ñoäng thöôøng xuyeân khoâng hoaøn thaønh coâng vieäc theo hôïp ñoàng.

Ñieàu naøy ñöôïc höôùng daãn thöïc hieän taïi ñieåm d muïc III Thoâng tö 21/LÑTBXH-TT ngaøy 12/10/1996 laø :

- Ñoái vôùi hôïp ñoàng lao ñoäng khoâng xaùc ñònh thôøi haïn hoaëc hôïp ñoàng töø 01 ñeán 03 naêm, neáu heát ngaøy naøy qua ngaøy khaùc lieân tuïc treân 02 thaùng ngöôøi lao ñoäng khoâng hoaøn thaønh khoái löôïng vaø chaát löôïng coâng vieäc do loãi cuûa baûn thaân, thì ñöôïc coi laø thöôøng xuyeân khoâng hoaøn thaønh coâng vieäc theo hôïp ñoàng lao ñoäng.

- Ñoái vôùi hôïp ñoàng lao ñoäng coù thôøi haïn 03 thaùng ñeán döôùi 01 naêm thì thôøi gian lieân tuïc khoâng quùa 20 ngaøy.

- Ñoái vôùi hôïp ñoàng lao ñoäng döôùi 03 thaùng thì thôøi gian lieân tuïc khoâng hoaøn thaønh coâng vieäc laø 10 ngaøy.

Nhöng ñieåm 4 muïc III cuûa Thoâng tö 21 noùi treân ñaõ bò baõi boû bôûi Thoâng tö soá 2/2001 BLÑTBXH-TT ngaøy 09/01/2001.

Neáu phaùt sinh caùc tranh chaáp ngöôøi söû duïng lao ñoäng ñôn phöông chaám döùt hôïp ñoàng lao ñoäng theo qui ñònh taïi ñieåm a khoaûn 1 Ñieàu 38 Boä luaät lao ñoäng thì giaûi quyeát nhö theá naøo ?

II./ VEÀ TOÁ TUÏNG LAO ÑOÄNG :

1/ Khaùi nieäm veà tranh chaáp lao ñoäng :

Theo Ñieàu 157 Boä luaät lao ñoäng thì tranh chaáp lao ñoäng laø nhöõng tranh chaáp veà quyeàn vaø lôïi ích lieân quan ñeán vieäc laøm, tieàn löông, thu nhaäp vaø caùc ñieàu kieän lao ñoäng khaùc, veà thöïc hieän hôïp ñoàng lao ñoäng, thoûa öôùc taäp theå vaø trong quùa trình hoïc ngheà.

- Tranh chaáp lao ñoäng bao goàm tranh chaáp lao ñoäng caù nhaân vaø tranh chaáp lao ñoäng taäp theå.

+ Tranh chaáp lao ñoäng caù nhaân : laø tranh chaáp giöõa töøng caù nhaân ngöôøi lao ñoäng vôùi ngöôøi söû duïng lao ñoäng nhö tranh chaáp veà löông, veà ñôn phöông chaám döùt hôïp ñoàng lao ñoäng, sa thaûi, boài thöôøng thieät haïi cho ngöôøi söû duïng lao ñoäng.

+ Tranh chaáp lao ñoäng taäp theå : laø tranh chaáp giöõa taäp theå ngöôøi lao ñoäng vôùi ngöôøi söû duïng lao ñoäng.

Hieän nay phaùp luaät nöôùc ta chöa ñöa ra tieâu chí theá naøo laø tranh chaáp lao ñoäng taäp theå. Theo taøi lieäu taäp huaán veà lao ñoäng cuûa Toøa aùn nhaân daân Toái cao thì tranh chaáp lao ñoäng taäp theå phaûi thoûa maõn haïi tieâu chí.

+ Ñoù laø tranh chaáp veà quyeàn vaø lôïi ích cuûa moät taäp theå ngöôøi lao ñoäng vôùi ngöôøi söû duïng lao ñoäng, nhö moät phaân xöôûng, moät xí nghieäp thaønh vieân hay caû moät doanh nghieäp, moät Coâng ty maø quyeàn vaø lôïi ích ñoù gaén lieàn vôùi taäp theå khoâng taùch rôøi cho töøng caù nhaân naøo, neân neáu yeâu caàu ñoù ñöôïc giaûi quyeát thì moïi ngöôøi trong taäp theå ñoù ñeàu ñöôïc höôûng, neáu khoâng thì moïi ngöôøi ñeàu khoâng ñöôïc höôûng. Ví duï : Taäp theå phaân xöôûng yeâu caàu ngöôøi söû duïng lao ñoäng trang bò theâm thieát bò choáng noùng, choáng oàn, hay yeâu caàu giaûi quyeát cheá ñoä aên tröa, nghæ maùt.

+ Phaûi do ñaïi dieän hôïp phaùp do taäp theå ngöôøi lao ñoäng ñöùng ra yeâu caàu theo khoaûn 3 Ñieàu 19 Phaùp leänh thuû tuïc giaûi quyeát caùc tranh chaáp lao ñoäng thì ñaïi dieän cho taäp theå ngöôøi lao ñoäng laø Ban Chaáp Haønh coâng ñoaøn cô sôû, taïi khoaûn 5 Ñieàu 19 Phaùp leänh coøn quy ñònh coâng ñoaøn caáp treân cuûa coâng ñoaøn cô sôû cuõng coù quyeàn khôûi kieän vì lôïi ích cuûa taäp theå ngöôøi lao ñoäng. Vì vaäy, nôi naøo chöa coù coâng ñoaøn cô sôû thì do coâng ñoaøn caáp treân laøm ñaïi dieän vaø tröôøng hôïp naøy thì Ban Chaáp Haønh coâng ñoaøn cô sôû cuûa taäp theå lao ñoäng coù lôïi ích caàn ñöôïc baûo veä phaûi tham gia toá tuïng vôùi tö caùch laø nguyeân ñôn.

- Tranh chaáp lao ñoäng phaûi xuaát phaùt töø quan heä lao ñoäng :

Quan heä lao ñoäng laø quan heä giöõa ngöôøi lao ñoäng, taäp theå ngöôøi lao ñoäng vôùi ngöôøi söû duïng lao ñoäng thoâng qua hôïp ñoàng lao ñoäng, thoûa öôùc lao ñoäng taäp theå, nhöõng tranh chaáp khoâng xuaát phaùt töø quan heä lao ñoäng thì khoâng phaûi laø tranh chaáp lao ñoäng.

Ví duï : Ngöôøi lao ñoäng trong quùa trình saûn xuaát khoâng thöïc hieän ñuùng quy trình vaän haønh maùy moùc gaây hö hoûng bò ngöôøi söû duïng lao ñoäng kieän ñoøi boài thöôøng laø tranh chaáp lao ñoäng nhöng neáu ngöôøi söû duïng lao ñoäng cho ngöôøi lao ñoäng möôïn maùy moùc ñoù laøm theâm ngoaøi giôø, ngöôøi lao ñoäng laøm hö hoûng thì tranh chaáp naøy khoâng phaûi laø tranh chaáp lao ñoäng.

Coù quan ñieåm cho raèng ñaây laø vuï kieän hoaøn laïi thuoäc thaåm quyeàn giaûi quyeát cuûa toá tuïng daân söï, nhöng cuõng coù quan ñieåm cho raèng ñaây laø vieäc kieän ñoøi boài thöôøng thieät haïi cho ngöôøi söû duïng lao ñoäng ñöôïc giaûi quyeát theo toá tuïng lao ñoäng.

2/ Phaân bieät tranh chaáp lao ñoäng vôùi tranh chaáp daân söï :

Coù nhieàu vieäc kieän maø quan heä tranh chaáp vöøa coù ñaëc ñieåm cuûa tranh chaáp lao ñoäng nhöng cuõng coù ñaëc ñieåm cuûa tranh chaáp daân söï nhö ñoøi tieàn coâng, boài thöôøng tai naïn lao ñoäng.

Ñeå phaân bieät ñöôïc tranh chaáp lao ñoäng hay tranh chaáp daân söï, phaûi caên cöù vaøo hôïp ñoàng.

Theo Ñieàu 26 Boä luaät lao ñoäng thì hôïp ñoàng lao ñoäng laø söï thoûa thuaän giöõa ngöôøi lao ñoäng vaø ngöôøi söû duïng lao ñoäng veà vieäc laøm coù traû coâng, ñieàu kieän lao ñoäng, quyeàn vaø nghóa vuï cuûa moãi beân trong quan heä lao ñoäng.

Ñieàu 29 Boä luaät lao ñoäng vaø Ñieàu 2 Nghò ñònh 198/CP quy ñònh hôïp ñoàng lao ñoäng phaûi coù caùc noäi dung chuû yeáu sau : Coâng vieäc phaûi laøm, thôøi giaø laøm vieäc, thôøi giôø nghæ ngôi, ñòa ñieåm laøm vieäc, tieàn löông vaø hình thöùc traû löông, thôøi haïn hôïp ñoàng lao ñoäng, ñieàu kieän veà an toaøn veä sinh lao ñoäng vaø caùc trang thieát bò an toaøn lao ñoäng, phöông tieän ñi laïi, baûo hieåm xaõ hoäi ñoái vôùi ngöôøi lao ñoäng.

Taïi Ñieàu 4 Nghò ñònh 198/CP cuõng quy ñònh roõ : Hôïp ñoàng lao ñoäng giao keát baèng vaên baûn phaûi theo baûn Hôïp ñoàng maãu do Boä Lao ñoäng Thöông binh xaõ hoäi aán haønh vaø thoáng nhaát quaûn lyù, hôïp ñoàng baèng mieäng phaûi baûo ñaûm noäi dung quy ñònh taïi Ñieàu 29 Boä luaät lao ñoäng (nhö ñaõ neâu ôû phaàn treân).

Ñaëc ñieåm cuûa hôïp ñoàng lao ñoäng laø ngöôøi lao ñoäng coù söï leä thuoäc phaùp lyù vôùi ngöôøi söû duïng lao ñoäng ;  ngöôøi söû duïng lao ñoäng coù quyeàn ñieàu haønh, toå chöùc, quaûn lyù, kieåm tra, giaùm saùt quùa trình lao ñoäng, coù quyeàn khen thöôûng, kyû luaät ngöôøi lao ñoäng.

Thöïc tieãn xeùt xöû moät soá vuï tranh chaáp ñoøi tieàn coâng lao ñoäng, ñoøi boài thöôøng tai naïn lao ñoäng ... maø giöõa hai beân chæ hôïp ñoàng baèng mieäng, khoâng thoûa thuaän cuï theå caùc noäi dung chuû yeáu cuûa hôïp ñoàng lao ñoäng nhö Ñieàu 29 Boä luaät lao ñoäng quy ñònh neân khi coù tranh chaáp thì vieäc xaùc ñònh quan heä giöõa hai beân laø daân söï hay lao ñoäng vaãn coøn coù yù kieán khaùc nhau. Sau ñaây laø moät soá ví duï maø noäi dung tranh chaáp vöøa coù ñaëc ñieåm cuûa lao ñoäng, vöøa coù ñaëc ñieåm cuûa daân söï.

Ví duï 1 : OÂng A laø nhaân vieân Ngaân haøng, ñöôïc kyù hôïp ñoàng lao ñoäng khoâng xaùc ñònh thôøi haïn, coâng vieäc laø baûo veä kieâm giöõ xe cho khaùch vaøo Ngaân haøng. Khi coù xe xe khaùch bò maát, Ngaân haøng ñaõ boài thöôøng cho khaùch haøng vaø thoâng baùo cho oâng A coù traùch nhieäm boài thöôøng laïi cho Coâng ty, ñeán haïn oâng A vaãn khoâng boài thöôøng Ngaân haøng khôûi kieän oâng A taïi Toøa aùn.

Ví duï 2 : OÂng B laø em reå oâng A, oâng A coù nhieàu heùc-ta ñaát ôû ngoaïi thaønh thaønh neân baûo oâng B ôû queâ leân troâng giöõ ñaát cho oâng A. OÂng A caát moät caên nhaø nhoû treân ñaát ñeå oâng B ôû, moãi thaùng oâng A traû cho oâng B 500.000 ñoàng. OÂng B coù traùch nhieäm ñoân ñoác kieåm tra nhöõng ngöôøi thôï ñeán ñoå ñaát naâng neàn, phaân loâ, khi coù ngöôøi ñeán mua ñaát thì baùo cho oâng A bieát. Sau moät thôøi gian giöõ ñaát, oâng A cho raèng oâng B khoâng kieåm tra vieäc caùc thôï khaùc ñoå ñaát, naâng neàn, thöôøng xuyeân nhaäu nheït say söa neân khoâng möôùn troâng giöõ ñaát nöõa. OÂng B kieän ñeán Toøa aùn ñoøi tieàn coâng

Ví duï 3 : OÂng Sôn kyù hôïp ñoàng coù töïa ñeà “Hôïp ñoàng lao ñoäng” veà vieäc chaët haï caây röøng vôùi oâng Khaùnh ñaïi dieän cho moät nhoùm ngöôøi lao ñoäng, oâng Sôn seõ traû coâng tính theo m³. Hôïp ñoàng ghi roõ : OÂng Khaùnh toå chöùc khai thaùc ñuùng vò trí, baøn giao ñuùng thuû tuïc, töï toå chöùc phöông tieän ñi laïi, duïng cuï saûn xuaát vaø bieän phaùp veà an toaøn lao ñoäng, an ninh traät töï xaõ hoäi vaø chòu traùch nhieäm moïi maët veà an toaøn ngöôøi vaø phöông tieän trong quùa trình saûn xuaát. Trong khi khai thaùc goã, coù ngöôøi lao ñoäng bò tai naïn lao ñoäng. Ngöôøi lao ñoäng kieän ñoøi oâng Sôn phaûi boài thöôøng veà tai naïn lao ñoäng.

Ví duï 4 : OÂng Thaønh vaø oâng Taán laø anh em chuù baùc, oâng Taán laø giaùm ñoác Coâng ty TNHH A.

Naêm 1995 oâng Taán coù giôùi thieäu cho oâng Thaønh leân laøm vieäc taïi Coâng ty, chöa kyù hôïp ñoàng lao ñoäng, oâng Thaønh laøm coâng vieäc laø troâng coi coâng trình xaây döïng nhaø xöôûng cuûa Coâng ty, ñöôïc 03 thaùng thì oâng Taán xaây döïng nhaø rieâng neân keâu oâng Thaønh veà troâng coi coâng trình xaây döïng nhaø cuûa oâng Taán, moãi thaùng oâng Taán traû cho oâng Thaønh 5.000.000 ñoàng. Khi coâng trình xaây döïng nhaø hoaøn taát oâng Taán laïi giôùi thieäu cho oâng Thaønh leân Coâng ty laøm vieäc tieáp, chöa kyù hôïp ñoàng lao ñoäng, coâng vieäc oâng Thaønh vaãn laø troâng coi caùc coâng trình xaây döïng cuûa Coâng ty. Theo ñaïi dieän cuûa Coâng ty khai thì Coâng ty chæ môùi thöû vieäc vôùi oâng Thaønh vaøi thaùng, neáu oâng Thaønh laøm toát thì hai beân seõ kyù hôïp ñoàng lao ñoäng chính thöùc nhöng oâng Thaønh ñaõ phaùt sinh maâu thuaãn vôùinhöõng ngöôøi laøm chung vaø töï yù nghæ vieäc, Coâng ty chöa thoûa thuaän möùc löông cuï theå maø chæ öùng cho oâng Thaønh moät soá tieàn ñeå chi xaøi, khi oâng Thaønh nghæ vieäc vaãn chöa quyeát toaùn soá tieàn oâng Thaønh ñaõ taïm öùng cuûa Coâng ty.

OÂng Thaønh kieän oâng Taán ñoøi tieàn löông cuûa nhöõng thaùng laøm vieäc taïi Coâng ty vaø coâng trình xaây döïng nhaø rieâng cuûa oâng Taán.

Theo chuùng toâi, caû 4 tröôøng hôïp neâu treân laø tranh chaáp daân söï. Tuy nhieân vaãn coøn yù kieán phaân vaân cho raèng tranh chaáp lao ñoäng ?

3/ Thôøi hieäu khôûi kieän :

Ñieàu 167 Boä luaät lao ñoäng quy ñònh thôøi hieäu yeâu caàu giaûi quyeát tranh chaáp lao ñoäng caù nhaân keå töø ngaøy moãi beân tranh chaáp cho raèng quyeàn, lôïi ích cuûa mình bò vi phaïm laø moät naêm ñoái vôùi caùc tranh chaáp veà kyû luaät sa thaûi, veà ñôn phöông chaám döùt hôïp ñoàng lao ñoäng, veà boài thöôøng cho ngöôøi söû duïng lao ñoäng, ñoái vôùi caùc tranh chaáp lao ñoäng khaùc thì thôøi hieäu laø 06 thaùng.

Ñieàu 32 Phaùp leänh thuû tuïc giaûi quyeát caùc tranh chaáp lao ñoäng quy ñònh : Ngöôøi khôûi kieän phaûi laøm ñôn yeâu caàu Toøa aùn caáp coù thaåm quyeàn giaûi quyeát trong caùc thôøi haïn sau :

a-    Moät naêm keå töø ngaøy phaùt sinh tranh chaáp hoaëc saùu thaùng keå töø ngaøy Hoäi ñoàng hoøa giaûi lao ñoäng cô sôû hoaëc hoøa giaûi vieân lao ñoäng caáp huyeän hoøa giaûi khoâng thaønh ñoái vôùi caùc tranh chaáp veà xöû lyù kyû luaät sa thaûi, veà bò ñôn phöông chaám döùt hôïp ñoàng lao ñoäng, veà boài thöôøng thieät haïi cho ngöôøi söû duïng lao ñoäng.

b-    Saùu thaùng keå töø ngaøy hoøa giaûi lao ñoäng cô sôû hoaëc hoøa giaûi vieân cuûa cô quan lao ñoäng caáp huyeän hoøa giaûi khoâng thaønh ñoái vôùi caùc tranh chaáp lao ñoäng khaùc.

Baùo caùo toång keát ngaønh Toøa aùn naêm 1999 cuûa Toøa aùn nhaân daân Toái cao keát luaän : Ngaøy phaùt sinh tranh chaáp laø ngaøy caùc beân tranh chaáp cho raèng quyeàn, lôïi ích cuûa mình bò vi phaïm.

Baùo caùo coâng taùc ngaønh Toøa aùn naêm 2001 cuûa Toøa aùn nhaân daân Toái cao höôùng daãn : Thôøi ñieåm ñieåm tính thôøi hieäu khôûi kieän laø thôøi ñieåm xaûy ra söï kieän phaùp lyù maø moãi beân tranh chaáp cho raèng söï kieän ñoù vi phaïm ñeán quyeàn vaø lôïi ích hôïp phaùp cuûa mình bò vi phaïm laø thôøi ñieåm hoï baét ñöôïc söï kieän phaùp lyù ñaõ xaûy ra (ví duï : laø thôøi ñieåm nhaän ñöôïc vaên baûn veà vieäc bò kyûluaät sa thaûi, chaám döùt hôïp ñoàng lao ñoäng, ñoøi boài thöôøng thieät haïi ...)

Ví duï : Ngaøy 01/01/2000 Xí nghieäp A ra quyeát ñònh chaám döùt hôïp ñoàng lao ñoäng vôùi anh B trong luùc anh B ñang ñieàu trò beänh taïi beänh vieän. Ngaøy 05/7/2000 anh B xuaát vieän. Ngaøy 10/7/2000 anh B ñeán Xí nghieäp thì nhaän ñöôïc quyeát ñònh chaám döùt hôïp ñoàng lao ñoäng. Thôøi hieäu khôûi kieän cuûa anh B tính töø ngaøy 10/7/2000.

* Löu yù :

Ñoái vôùi nhöõng vieäc bò ñôn phöông chaám döùt hôïp ñoàng lao ñoäng nhöng ngöôøi lao ñoäng cuõng ñoàng yù chaám döùt hôïp ñoàng lao ñoäng chæ yeâu caàu giaûi quyeát caùc cheá ñoä nhö tieàn trôï caáp thoâi vieäc, boài thöôøng tieàn löông trong nhöõng ngaøy khoâng ñöôïc laøm vieäc ... thì thôøi hieäu laø 01naêm keå töø ngaøy phaùt sinh tranh chaáp hoaëc 06 thaùng keå töø ngaøy hoøa giaûi khoâng thaønh.

Ñoái vôùi nhöõng vieäc ñôn phöông chaám döùt hôïp ñoàng lao ñoäng hay bò sa thaûi, ngöôøi lao ñoäng khoâng tranh chaáp veà vieäc ñoù maø chæ tranh chaáp veà caùc quyeàn lôïi phaùt sinh khi quan heä lao ñoäng ñang toàn taïi thì thôøi hieäu laø 06 thaùng keå töø ngaøy hoøa giaûi cô sôû hoøa giaûi khoâng thaønh.

Ví duï : Anh A bò Xí nghieäp chaám döùt hôïp ñoàng lao ñoäng, anh A ñöôïc Xí nghieäp giaûi quyeát taát caû caùc quyeàn lôïi lieân quan ñeán vieäc chaám döùt hôïp ñoàng lao ñoäng ñoù. Anh A kieän ñeán Toøa aùn yeâu caàu Xí nghieäp phaûi giaûi quyeát tieàn pheùp vaø giôø laøm theâm Xí nghieäp chöa thanh toaùn. Tröôøng hôïp naøy thôøi hieäu anh A yeâu caàu hoøa giaûi cô sôû laø 06 thaùng vaø thôøi hieäu khôûi kieän laø 06 thaùng keå töø ngaøy hoøa giaûi cô sôû hoøa giaûi khoâng thaønh.

Neáu heát thôøi hieäu yeâu caàu hoøa giaûi cô sôû, caùc beân tranh chaáp môùi yeâu caàu hoøa giaûi cô sôû, vaø khôûi kieän ra Toøa aùn trong haïn 06 thaùng thì cuõng khoâng coøn quyeàn khôûi kieän.

Ví duï : Ngaøy 05/01/1998 anh A nhaän ñöôïc quyeát ñònh sa thaûi, ngaøy 10/01/1999 anh B yeâu caàu Hoäi ñoàng hoøa giaûi, ngaøy 10/01/1999 Hoäi ñoàng hoøa giaûi cô sôû hoøa giaûi khoâng thaønh. Sau ñoù anh A khôûi kieän taïi Toøa aùn (trong thôøi hieäu 06 thaùng).

Anh A khoâng coøn quyeàn khôûi kieän vì ñaõ yeâu caàu hoøa giaûi cô sôû quùa thôøi hieäu moät naêm.

4/ Baét ñaàu laïi thôøi hieäu khôûi kieän :

Baét ñaàu laïi thôøi hieäu khôûi kieän laø vieäc thôøi hieäu ñöôïc tính laïi töø ñaàu, thôøi gian tröôùc khi xaûy ra söï kieän baét ñaàu laïi thôøi hieäu khoâng ñöôïc tính vaøo thôøi hieäu chung vaø chæ tính baét ñaàu laïi thôøi hieäu khôûi kieän khi coù söï kieän maø phaùp luaät quy ñònh.

Boä luaät lao ñoäng khoâng coù ñieàu khoaûn quy ñònh vieäc baét ñaàu laïi thôøi hieäu khôûi kieän nhöng taïi khoaûn 4 muïc A coâng vaên soá 40/KHXX ngaøy 06/7/1996 cuûa Toøa aùn nhaân daân Toái cao veà vieäc höôùng daãn thi haønh moät soá quy ñònh cuûa Phaùp leänh thuû tuïc giaûi quyeát caùc tranh chaáp lao ñoäng coù höôùng daãn vieäc tính laïi thôøi hieäu khôûi kieän trong caùc vuï aùn lao ñoäng caên cöù vaøo Ñieàu 171 Boä luaät daân söï ñeå giaûi quyeát.

Theo Ñieàu 171 Boä luaät daân söï quy ñònh thôøi hieäu khôûi kieän baét ñaàu laïi trong caùc tröôøng hôïp sau :

a-    Beân coù nghóa vuï ñaõ thöøa nhaän moät phaàn hoaëc toaøn boä nghóa vuï cuûa mình ñoái vôùi ngöôøi khôûi kieän.

b-    Beân coù nghóa vuï thöïc hieän xong moät phaàn nghóa vuï cuûa mình ñoái vôùi ngöôøi khôûi kieän.

c-    Caùc beân ñaõ töø hoøa giaûi ñoái vôùi nhau.

Ví duï : OÂng A laø nhaân vieân coù nhieäm vuï thu tieàn mua haøng cuûa khaùch haøng ñem veà noäp cho Coâng ty. Ngaøy 01/01/1999 Coâng ty phaùt hieän oâng A ñaõ noäp thieáu 100.000.000 ñoàng neân yeâu caàu oâng A phaûi laøm giaáy cam keát noäp ñuû tieàn cho Coâng ty haïn choùt laø ngaøy 31/5/1999. Ñeán ngaøy 30/5/1999 oâng A vaãn chöa noäp ñöôïc moät khoaûn tieàn naøo neân Coâng ty yeâu caàu oâng A phaûi laøm giaáy cam keát phaûi traû heát soá tieàn 100.000.000 vaøo ngaøy 15/9/1999. Ñeán haïn oâng A vaãn khoâng traû. Thaùng 10/1999 Coâng ty toá caùo söï vieäc ra cô quan Coâng an neân oâng A traû cho Coâng ty ñöôïc 20.000.000 vaø theá chaáp cho Coâng ty xe gaén maùy cuûa oâng A. Sau ñoù oâng A vaãn khoâng traû tieáp tieàn cho Coâng ty.

Thaùng 02/2001 Coâng ty khôûi kieän oâng A ñoøi soá tieàn 80.000.000 ñoàng.

Trong quùa trình laáy lôøi khai oâng A thöøa nhaän oâng ñaõ nhieàu laàn ñeán Coâng ty xin ñöôïc traû daàn moãi thaùng 1.000.000 ñoàng nhöng khoâng ñöôïc Coâng ty chaáp nhaän maø yeâu caàu phaûi traû moät laàn, sau khi Toøa aùn thuï lyù vuï aùn oâng vaãn coøn ñeán Coâng ty xin ñöôïc traû daàn nhöng vaãn khoâng ñöôïc Coâng ty chaáp nhaän.

Quùa trình oâng A ñeán Coâng ty xin ñöôïc traû daàn soá tieàn cho Coâng ty, hai beân khoâng laøm bieân baûn ghi nhaän.

Thôøi hieäu khôûi kieän cuûa oâng A coù coøn hay khoâng ?